مقدمه

امروزه استفاده از فناوری اطلاعات برای کلیه سازمانها ضروری و اجتناب ناپذیر است.زیرا با گسترش فعالیتهای بازرگانی، جهانی شدن و تغییرات سریع تکنولوژی، لازم است که سازمانها از انعطاف پذیری لازم برخوردار باشند، و این امر محقق نمی گردد مگر در سایه استفاده از فناوری اطلاعات.از طرفی پیاده سازی پروژه های فناوری اطلاعات در سازمان به ویژه پروژه های بزرگ مترادف با مدیریت تغییر می باشد که از چالشهای اساسی در هدایت پروژه های بزرگ فناوری اطلاعات می باشد.(کاراپوراچی 1 ,2002).

اجرای پروژه های فناوری اطلاعات همیشه موفق نبوده است.عدم توجه به عواملی نظیر عوامل فنی، انسانی، اقتصادی، فرهنگی و مدیریتی باعث شکست یا توقف آنها و تحمل هزینه ها هنگفت می گردد.علی رغم وابستگی زیادسازمانها به فناوری اطلاعات تحقیقات

نشان می دهد که نرخ موفقیت پروژه های تغییر درسازمان 20 تا 50 درصد می باشد (استریبل 1 ، 1996).همچنین دو سوم کل پروژه های فناوری اطلاعات به نوعی شکست می خورند(گلوبال 2 ، 2003).نتایج تحقیقاتی که در سالهای 1995 و 2001 انجام شده اند، نشان می دهد که میزان احتمال موفقیت پروژه های فناوری اطلاعات زیاد نمی باشد.نتایج این تحقیق در جدول شماره 1 نشان داده شده است.

جدول شماره 1.مقایسه نتیجه پروژه های فناوری اطلاعات در سالهای 1995 و  2001(استندیس گروپ 3 ، 2002)

 

شرح	1995	2001
میزان پروژه های لغو شده قبل از انتهای کار	31%	بررسی نشد
میزان پروژه های موفق فناوری اطلاعات	16.2%	28%
درصد تخطی از هزینه مصوب، زمان مصوب و یا هردو	88%	بررسی نشد
هزینه پروژه های شکست خورده	81 بیلیون دلار	75 بیلیون دلار

در حالی که موفقیت پروژه های فناوری اطلاعات می تواند مزایای قابل توجهی را برای سازمان به همراه آورد، شکست آن پیامدهای ناگواری را هم از جنبه های ملموس و هم جنبه هزینه های ناملموس برای سازمان در پی خواهد داشت.

با توجه به اهمیت اجرای موفق پروژه های فناوری اطلاعات و نرخ بالای شکست این پروژه ها، این سؤال مطرح می شود که چه عواملی در شکست پروژه های فناوری اطلاعات نقش اصلی را دارند؟و اینکه چگونه می توان از شکست پروژه های فناوری اطلاعات پیشگیری نمود؟

در راستای پاسخ به سؤال فوق این مقاله تلاشی است در جهت شناخت عوامل اصلی زیربنایی و روبنایی شکست پروژه های فناوری اطلاعات در ایران و ارائه راهکارهایی برای کاهش نرخ شکست آنها.

انواع پروژه های فناوری اطلاعات را که درسازمان تعریف می شود می توان در چهار مجموعه دسته بندی نمود(توربن و دیگران 4 ، 2002):

موضوعات مربوط به کسب و کار، موضوعات تکنولوژیکی، موضوعات استراتژیک، موضوعات سازمانی

در نمودار شماره 1 انواع پروژه های فناوری اطلاعات در موضوعات مختلف نمایش داده شده است.

نمودار شماره 1:انواع پروژه های فناوری اطلاعات

سازمانها از انجام پروژه های فناوری اطلاعات اهداف متفاوتی را دنبال می کنند.از جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:

اراده اطلاعات سریع و به موقع به مدیریت

کاهش هزینه

افزایش کارایی

کسب مزیت رقابتی

فراهم کردن زیر ساخت فناوری

(1)- Balanced Score Dard

(2)- Outsourcing

کسب رضایت مشتری

رقابت با سایر شرکت ها

تلفیق فناوری اطلاعات با استراتژی

در تحقیقی اهداف سازمانها از انجام پروژه های فناوری اطلاعات مورد بررسی قرار گرفته است.نتایج این تحقیق در نمودار شماره 2 نمایش داده شده است(کرزنر 1 ، 1984).

نمودار شماره 2:اهداف پروژه های فناوری اطلاعات

پیشینه تحقیق

در مورد علل شکست پروژه ها به طور عام مطالعات زیادی صورت گرفته است.سال 1984 در تحقیق که زمینه فاکتورهای بحرانی شکست پروژه ها صورت گرفت.مهمترین علت شکست پروژه ها را عدم درک اهداف پروژه توسط سطوح پایین عنوان شد (کرزنر 2 ، 1984).در تحقیق در سال 1995 عوامل موفقیت و شکست پروژه ها، حمایت مدیرعامل، زمانبندی پروژه، کارکنان، وظایف تکنیکی، تأیید نهایی مشتری و برطرف کردن (1)- Kerzner، 1984}

(2)- Kerzner، 1984

ابهامات تشخیص داده شده است(رینهولد مردیس 1 ، 1995).در تحقیقی در سال 1999، مواردی همچون عدم مهارت، بی مسئولیتی و نبود استقلال مدیریت پروژه، نبود مشارکت تیمی، عدم طراحی مناسب جریانهای کاری و زمانبندی غیرواقعی را از عوامل حیاتی شکست پروژه ها عنوان شده است(باکارینی 2 ، 1999).

فناوری اطلاعات شامل همه تکنولوژیهای کامپیوترهای ارتباطی و اتوماسیون اداری مورد استفاده در یک سازمان جهت مدیریت اطلاعات می باشد(کش و همکاران 3 ، 1998).در تحقیق دیگری در سال 1998 حوزه های بالقوه مشکل ساز در پیاده سازی پروژه های فناوری اطلاعات در موارد زیر شناسایی شد(برآیان 4 ، 1998).

آموزش کاربران، فهم و درک مهارتهای فناوری اطلاعات، نیاز به منابع انسانی

مدیریت پروژه صنعت

کمبود حمایت مدیریت مالی

ارزیابی ناکافی نرم افزارها

در مطالعه ای که در سال 2001 توسط استاندیش گروپ برروی سیستم برنامه ریزی منابع سازمانی در 232 صنعت مختلف صورت گرفت، نشان داد که 51 درصد این پروژه ها موفق نبوده است و در 46 درصد موارد اصلا از سیستم برای بهبود کسب و کار خود استفاده نکرده است(استاندیش گروپ 5 ، 2001).

مطالعه دیگری که با مصاحبه از دست اندرکاران 117 شرکت درگیر پیاده سازی سیستم برنامه ریزی منابع نشان داد که 34 درصد بسیار راضی، 58 درصد تا قسمتی راضی بودند و بقیه ناراضی بودند(کی پی ام جی 6 ، 2002).در بررسی دیگر که در سال 1995 بر روی 1450 شرکت از بخش های عمومی و خصوصی انجام گردید، نتیجه گرفته شد که بیش از 4/3 درصد آنها بودجه اضافه تری نسبت به آنچه پیش بینی شده بود مصرف

کرده بودند.(اواس ای جی 1 ، 1995).همچنین با مصاحبه از خبرنگاران پروژه های فناوری اطلاعات مشخص گردید که نرخ موفقیت پروژه های فناوری اطلاعات در خوشبینانه ترین حالت حدود 20 تا 30 درصد بوده است(اواس ای جی 2 ، 1995).

در داخل کشور نیز بر روی علل شکست پروژه های فناوری اطلاعات مطالعاتی صورت گرفته است که می توان به مطالعات کوشا و همکاران در سال 1383 اشاره نمود که در آن عوامل اصلی شکست پروژه ها و مدیریت پروژه های فناوری اطلاعات با استفاده از تکنیکهای مورد کاوی شناسایی شدند و در انتها نیز پیشنهادهایی برای پیشگیری از آنها ارائه گردید(کوشا، 83).

همانگونه که مشاهده می شود عوامل متعددی در موفقیت و شکست پروژه های فناوری اطلاعات شناسایی شده است.در این تحقیق سعی شده است که عوامل حیاتی موفقیت و شکست پروژه های فناوری اطلاعات در داخل کشور مورد تحلیل قرار گیرد.

روش شناسی تحقیق

این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، تحلیلی-پیمایشی می باشد.عوامل شکست پروژه های فناوری اطلاعات در دو بخش مورد مطالعه قرار گرفته است:

1)عوامل زیربنایی و 2)عوامل روبنایی(نمودار شماره 3)

عوامل روبنایی عوامل و ویژگی های خاص یک پروژه می باشند، در صورتی که عوامل زیربنایی، شامل زیرساختها و عوامل کلان تؤثیرگذار، بدون توجه به ماهیت یک پروژه ی خاص می باشد.

مطالعه موارد زیربنایی در دو مرحله انجام گرفته است.در مرحله اول با مطالعه مستندات و تحقیقات پیشین عوامل شکست پروژه های فناوری اطلاعات شناسایی و در پنج طبقه عوامل مدیریتی-استراتژیک، عوامل اقتصادی-مالی، عوامل فنی-انسانی و عوامل فرهنگی-اجتماعی دسته بندی گردیدند.در مرحله دوم این عوامل در قالب پرسشنامه ای از بین 39 نفر از خبرنگاران و مجریان پروژه های مختلف فناوری اطلاعات نظرخواهی شد.روایی پرسشنامه با نظرخواهی از خبرنگاران مورد تایید قرار گرفت و جهت (1)- WWW.oasig.com، may 1995

(2)- WWW.osaig.com، may 1995

تأیید پایانی آن از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد.از آنجا که ضریب آلفا، 876/0 گردید، معلوم شد که پایایی بالای پرسشنامه می باشد.

در مطالعه عوامل روبنایی پروژه نیز با مطالعه مستندات و تحقیقات پیشین عوامل شکست پروژه های فناوری اطلاعات از دو بعد اندازه سازمان(کوچک، بزرگ، متوسط)و اندازه پروژه(زمان، تعداد افراد درگیر در پروژه، بودجه)به صورت پیمایشی درباره 39 پروژه انتخاب شده، مورد مطالعه قرار گرفت.

نمودار شماره 3:عوامل زیربنایی و روبنایی مؤثر در پروژه های فناوری اطلاعات

تجزیه و تحلیل اطلاعات 1-تحلیل عوامل زیربنایی

عوامل زیربنایی شکست پروژه های فناوری اطلاعات در چهار طبقه کلی می توان تقسیم بندی نمود.این طبقه بندی توان در جدول شماره 2 مشاهده می شود.

جدول شماره 2.عوامل شکست پروژه های فناوری اطلاعات

عوامل فنی - انسانی (A) A1-عدم کفایت شبکه های ماهواره ای و رایانه ای A2-عدم کفایت تعداد مراکز ارائه دهنده خدمات اینترنتی A3-فقدان امکانات گسترده و قوی نرم افزاری A4-پایین بودن پهنای باند خطوط اینترنت A5-وجود مشکلات شبکه ای در بستر مخابراتی استقرار فناوری اطلاعات A6-کمبود تخصص داخلی و (نداشتن تجربه لازم) A7-کمبود متخصص داخلی و (نداشتن آموزش لازم)

عوامل فرهنگی- اجتماعی(B) B1-عدم گسترش فرهنگی استفاده صحیح از فناوری اطلاعات B2-نا آشنایی مردم و مسئولین با ساختار و عملکرد فناوری اطلاعات B3-ماهیت غیر ملموس و غیر حضوری فناوری اطلاعات B4-عدم آگاهی ذینفعان از مزایای فناوری اطلاعات B5-مقاومت ذینفعان سیستم قبلی در مقابل استقرای فناوری اطلاعات . .

عوامل مدیریتی - استراتژیکی(C) C1-فقدان شفافیت در سیاستگذاری فناوری اطلاعات C2-عدم تعهد کافی مدیران ارشد سازمانهای دولتی در استقرای فناوری اطلاعات C3-مناسب نبودن سازماندهی مدیریت فناوری اطلاعات کشور C4-چندگانگی مراکز تصمیم گیری C5-تداخل سیاست گذاری، اجرا و نظارت C6-عدم شفافیت در استقرار فناوری اطلاعات C7-پراکندگی مراکز تصمیم گیری C8-فقدان هماهنگی میان بخشی C9-فقدان یک طرح ملی و مشخص C10-جابجایی مدیران و تصمیم گیرندگان

عوامل اقتصادی - مالی (D) D1-عدم توانایی مالی سازمانها جهت بهره گیری از فناوری اطلاعات D2-بازده غیرمحسوس فناوری اطلاعات D3-زمان بر بودن بازده مالی فناوری اطلاعات D4-نیاز به منابع مالی جهت اتصال به شبکه وب . . . . . .

تجزیه و تحلیل پاسخ های به دست آمده از خبرنگاران در دو مرحله صورت گرفته است.در دو مرحله اول با استفاده از آزمون ناپارامتریک دو جمله ای، در سطح اطمینان 95 درصد، مواردی که به عنوان عامل شکست می توانند تلقی شوند مورد آزمون قرار گرفتند.در نتیجه تاثیر عوامل زیر بر شکست پروژه ها مورد تأیید قرار نگرفت:

عدم کفایت تعداد مراکز ارائه دهنده خدمات اینترنتی( A2 )

فقدان امکانات گسترده و قوی نرم افزاری( A3 )

وجود مشکلات شبکه ای در بستر مخابراتی استقرار فناوری اطلاعات( A5 )

ماهیت غیر ملموس و غیرحضوری فناوری اطلاعات( B3 )

فقدان شفافیت در سیاستگذاری فناوری اطلاعات( C1 )

عدم توانایی مالی سازمانها جهت بهره گیری از فناوری اطلاعات( D1 )

نیاز به منابع مالی جهت اتصال به شبکه های وب( D4 )

تأثیر بقیه ی عوامل مورد تأیید قرار گرفت.

در جدول شماره 3 اطلاعات کل تجزیه و تحلیل آماری مشاهده می شود.

جدول شماره 3:نتایج تحلیل آزمون دو جمله ای برای کلیه عوامل به عنوان مثال در ردیف سوم، متغیر A3 مشاهده می شود که از 39 پاسخی که به این سؤال داده شده است 29 نفر-معادل 74 درصد-اهمیت آن را متوسط به پایین ارزیابی نمودند که در سطح اطمینان 95 درصد می توان گفت که اهمیت این عامل در شکست

پروژه های فناوری اطلاعات تأیید نمی شود.همچنین این آزمون برای 4 طبقه عوامل نیز انجام شد(جدول شماره 4).

جدول شماره 4:نتایج تحلیل آزمون دو جمله ای برای کلیه عوامل همانطور که در جدول شماره 4 مشاهده می شود، هر 4 طبقه عوامل جزو عوامل شکست پروژه ها محسوب می شوند.

در نهایت عوامل باقیمانده با استفاده از آزمون فریدمن رتبه بندی گردیده است.نتایج آن را در جدول شماره 5(الف و ب)مشاهده می کنید.همانگونه که مشاهده می شود دو عامل اصلی و حیاتی شکست پروژه های فناوری اطلاعات عدم تعهد کافی مدیران ارشد سازمانهای دولتی نسبت به استقرار فناوری اطلاعات و ناآشنایی مردم و مسئولین با ساختار عملکرد فناوری اطلاعات می باشد.

همچنین 4 طبقه اصلی عوامل شکست نیز با استفاده از آزمون فریدمن رتبه بندی شده اند، همانگونه که در جدول شماره 6(الف و ب)مشاهده می شود، عوامل مدیریتی استراتژیک مهمترین عامل در شکست پروژه های فناوری اطلاعات می باشند.

جدول شماره 5.نتایج آزمون فریدمن برای رتبه بندی عوامل الف ب جدول شماره 6.نتایج آزمون فریدمن برای رتبه بندی طبقه عوامل الف ب

2-تحلیل عوامل روبنایی

تأثیر ویژگی های خاص یک پروژه در شکست پروژه های فناوری اطلاعات از دو بعد اندازه سازمان(کوچک، بزرگ، متوسط)و اندازه پروژه(زمان، تعداد افراد درگیر در پروژه، بودجه)، مورد مطالعه قرار گرفت.همانگونه که عنوان شد برای این منظور 39 پروژه فناوری اطلاعات انجام شده در داخل کشور مورد بررسی پیمایشی قرار گرفت و اطلاعات آماری آنها مورد تحلیل توصیفی شد.نتایج تجزیه و تحلیل بیانگر این مطلب می باشد که 64 درصد از پروژه های مورد مطالعه، با شکست مواجه گردیده اند و تنها 10 درصد موفق بوده اند.از این بین 26 درصد پروژه هایی بوده اند که با صرف هزینه و زمان بسیار بیشتری به پایان رسیده اند(نمودار شماره 4).

نمودار شماره 4.میزان موفقیت پروژه ها همانگونه که در نمودار شماره 1 مشاهده می گردد، نرخ شکست پروژه های فناوری اطلاعات در کشورمان همانند سایر کشورها بسیار بالا می باشد.

در نمودار شماره 5 نرخ شکست پروژه ها به تفکیک اندازه سازمانهای متولی آن، نمایش داده شده است.

نمودار شماره 5-نرخ شکست پروژه ها به تفکیک اندازه سازمانها همانگونه که مشاهده می گردد هر چقدرسازمان بزرگتر باشد نرخ شکست در آنها نیز بالاتر می باشد.

علاوه براندازه سازمان، رابطه اندازه پروژه با نرخ شکست نیز باید مورد مطالعه قرار گیرد.نتایج بررسی از بعد اندازه پروژه بر حسب بودجه مصرف شده و با توجه به فاکتورهایی همچون مدت زمان انجام و تعداد افراد درگیر در جدول شماره 7 و نمودار شماره 6 مشاهده می شود.

جدول شماره 7-نرخ شکست پروژه ها به تفکیک اندازه پروژه

نمودار شماره 6-نرخ شکست پروژه ها به تفکیک اندازه پروژه همانگونه که مشاهده می گردد با بزرگتر شدن اندازه پروژه، نرخ شکست پروژه ها نیز افزایش می یابد.با توجه به تحلیل های صورت گرفته، مدل مفهومی زیر پیشنهاد می گردد. (نمودار شماره 7):

نمودار شماره 7.مدل مفهومی عوامل حیاتی موفقیت و شکست پروژه های فناوری اطلاعات

جمع بندی و نتیجه گیری

از تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده می توان چنین نتیجه گرفت که عوامل مدیریتی و استراتژیکی از مهمترین عوامل زیربنایی تأثیرگذار بر شکست یا پیروزی پروژه های فناوری اطلاعات می باشند و برخلاف تصور، عوامل فنی-انسانی از کم اهمیت ترین عوامل در این زمینه می باشند.به نظر می رسد برای کاهش نرخ شکست پروژه های فناوری اطلاعات به جای تمرکز بیش از اندازه بر روی عوامل فنی باید در جهت عوامل مدیریتی و فرهنگی گام برداشت.ایجاد تعهد در مدیران ارشدسازمانها و آشناسازی مردم و مسئولین با ساختار این پروژه ها، سازماندهی مدیریت فناوری اطلاعات در کل کشور و گسترش فرهنگ استفاده صحیح از آن باید سرلوحه برنامه کلان اجرا و پیاده سازی پروژه های فناوری اطلاعات باشد.همچنین پیشنهاد می شود قبل از اجرای اینگونه پروژه ها میزان آمادگی پرسنل مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرد و در صورت نیاز تکنیک هایی از قبیل آموزش و مدیریت تغییر برای فرهنگ سازی تغییر، مورد استفاده قرار گیرد.

از دیدگاه عوامل روبنایی، به نظر می رسد برای پیشگیری از شکست پروژه ها، باید از انجام پروژه های بزرگ با مدت زمان طولانی و درسازمانهای بزرگ حتی الامکان پرهیز شود و به جای آن پروژه های بزرگ را در قالب چند پروژه کوچک تفکیک نمود.این موضوع موجب تسهیل عوامل مهم زیربنایی، همچون عوامل مدیریتی و فرهنگی(که از اصلی ترین عوامل تأثیرگذار در موفقیت اینگونه پروژه ها می باشند)می گردد.همچنین کوچک بودن پروژه ها بر جنبه های مالی و اقتصادی آن نیز تأثیرگذار می باشد؛بطوری که سازمانها، بیشتر توانایی مالی انجام پروژه های کوچک را دارند در ضمن در انجام یک پروژه ی موفق فرآیند مدیریت تغییر درسازمانهای کوچک سریعتر به نتیجه می رسد و کمتر مورد مقاومت افراد از بعد فرهنگی، ساختاری و...قرار می گردد.

برای تحقیقات آتی پیشنهاد می شود این عوامل شناسایی شده از دیدگاه خبرنگاران، بطور عینی در پروژه های فناوری اطلاعات مورد مطالعه قرار گیرد و ارتباطات عوامل روبنایی و زیربنایی و نحوه تأثیرگذاری و تأثیرپذیری آنها بررسی گردد.

منابع و مآخذ

منابع فارسی

1-کوشا، مرتضی.رفیعی محمود(دی ماه 1383).عوامل موفقیت و شکست پروژه های IT درسازمان.دومین کنفرانس بین المللی مدیریت.

منابع لاتین

 

پرتال علوم انسانی

نظرات شما عزیزان:

برچسب‌ها: